Geschreven door Saadet Ertas in opdracht van BiOND Magazine
In het huidige onderwijssysteem vormen cijfers vaak het leidende principe bij studieloopbaangesprekken. Een gemiddelde van een vak lijkt te bepalen welke richting een leerling op kan en welke opties wel of niet haalbaar zijn. Maar is dat terecht? Cijfers vertellen slechts een deel van het verhaal. Ze laten zien hoe goed een leerling een bepaald vak op een bepaald moment beheerst, maar niet altijd hoe iemand leert, groeit of wat iemand écht motiveert. Door studieloopbaangesprekken los te koppelen van cijfers ontstaat ruimte voor een veel completer beeld. In plaats van een gesprek dat draait om “met dit gemiddelde kun je naar dit profiel of deze vervolgopleiding” kan er een dialoog ontstaan over talenten, ambities en intrinsieke motivatie. Een aanpak die niet alleen toekomstgericht is, maar ook eerlijker en effectiever.
Wat cijfers niet laten zien
Een leerling met een zes gemiddeld voor wiskunde kan een briljant analytisch denker zijn. Een student met een matig cijfer voor Engels kan zich uitstekend uitdrukken in gesprekken. En iemand met lage cijfers door persoonlijke omstandigheden heeft misschien meer doorzettingsvermogen dan wie dan ook. Toch worden deze aspecten vaak onderbelicht, simpelweg omdat ze niet in een cijfer zijn te vangen. Een te sterke focus op cijfers werkt bovendien demotiverend. Leerlingen krijgen het gevoel dat hun toekomst wordt bepaald door hun zwakke punten in plaats van hun potentieel. Dit kan leiden tot faalangst, minder zelfvertrouwen en het afwijzen van studierichtingen die in werkelijkheid misschien juist goed bij hen passen. Wat als we het anders aanpakken? Stel je voor dat een
studieloopbaangesprek niet begint met een cijferlijst, maar met vragen als:
- Waar krijg jij energie van?
- Welke vakken of activiteiten doen je de tijd vergeten?
- Wat zeggen anderen over jouw sterke punten?
- In welke omgevingen functioneer jij het best?
Door deze gesprekken te voeren, krijgen leerlingen eigenaarschap over hun eigen toekomst. In plaats van te horen “jouw cijfers zijn te laag voor dit profiel” ontstaat een gesprek over hoe ze zich verder kunnen ontwikkelen en welke wegen er nog meer mogelijk zijn. Op sommige scholen wordt al geëxperimenteerd met deze aanpak. Bijvoorbeeld door studieloopbaangesprekken waarin cijfers pas aan het einde – of helemaal niet – aan bod komen. Mentoren en decanen kijken naar motivatie, vaardigheden en persoonlijke groei in plaats van alleen naar de harde resultaten. Dit kan leiden tot betere studie- en beroepskeuzes en leerlingen die zich gehoord en gezien voelen.
Een mentor zegt hierover: “Toen we cijfers loslieten, zagen we leerlingen steeds beter nadenken over hun toekomst. Ze voelden zich niet langer beoordeeld, maar begeleid. Deze manier van werken vraagt een mentaliteitsverandering. Docenten, mentoren en decanen moeten leren om vaker voorbij de cijfers te kijken en vertrouwen te hebben in het potentieel van hun leerlingen.”
Studieloopbaangesprekken die impact kunnen maken
Scholen die studieloopbaangesprekken breder willen insteken, kunnen deze stappen overwegen:
- Cijfers later in het gesprek introduceren
Begin met de interesses en kwaliteiten van de leerling voordat de cijfers ter sprake komen. Dit zorgt ervoor dat de focus ligt op groei en mogelijkheden in plaats van beperkingen. - Breder kijken dan schoolvakken
Bespreek vaardigheden zoals samenwerken, probleemoplossend denken en creativiteit. Dit helpt leerlingen om hun talenten te herkennen buiten de standaardvakken. - Leerlingen laten reflecteren
Laat hen nadenken over hun ambities, sterke punten en waar ze zich in willen ontwikkelen. Dit kan bijvoorbeeld met een korte zelfreflectie voorafgaand aan het gesprek. - Docenten geven tijdig een beoordeling vóór de profielkeuze
Door al vroeg in het schooljaar een inschatting te maken van de voortgang van een leerling in bepaalde vakken, krijgen zij de kans om gericht aan hun ontwikkeling te werken. Dit voorkomt verrassingen en helpt hen om onderbouwde keuzes te maken voor hun profiel of vervolgopleiding. - Samen mogelijkheden verkennen
In plaats van beperkingen te benoemen, actief zoeken naar oplossingen en alternatieve routes. Een leerling met moeite voor een bepaald vak kan bijvoorbeeld extra ondersteuning krijgen in plaats van direct af te haken.
Van cijfers naar kansen
Het onderwijssysteem is nog sterk gebaseerd op meetbare prestaties, maar de wereld verandert. Werkgevers zoeken steeds meer naar vaardigheden als kritisch denken, samenwerking en veerkracht – kwaliteiten die niet in een cijfer uit te drukken zijn. Ook in het hoger onderwijs spelen deze vaardigheden een belangrijke rol. Door studieloopbaangesprekken vaker los te koppelen van cijfers geven we leerlingen niet alleen een eerlijke kans, maar ook de regie over hun eigen toekomst. En is dat niet precies waar onderwijs over zou moeten gaan?
